Vô sinh không rõ nguyên nhân có trị được không?

Hiếm muộn – vô sinh không phải là vấn đề hiếm gặp hiện nay. Vô sinh có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, như do bệnh hoặc dị tật ở cơ quan sinh sản, do rối loạn nội tiết, stress… Ngoài ra cũng có những trường hợp vô sinh không rõ nguyên nhân, tình trạng này có thể gây khó khăn cho việc chẩn đoán và điều trị cho các cặp vợ chồng.

Vì sao lại có tình trạng vô sinh không rõ nguyên nhân?

Vô sinh được xác định nếu một cặp đôi thường xuyên quan hệ tình dục và không sử dụng bất kỳ biện pháp tránh thai nào trong vòng một năm nhưng vẫn không có thai. Vô sinh có thể từ vợ hoặc từ chồng hoặc từ cả hai đang gặp phải những rắc rối chung trong đời sống tình dục. Thông thường hiếm muộn – vô sinh xuất phát từ những nguyên nhân từ cơ quan sinh sản, buồng trứng – ống dẫn trứng – tử cung (đối với nữ giới) và tinh hoàn, ống dẫn tinh (nam giới). Ngoài ra yếu tố tâm sinh lý, tác động từ môi trường (chế độ ăn uống, thuốc lá, mất ngủ, ô nhiễm…) cũng có thể gây vô sinh. 

Nếu như qua thăm khám đã loại trừ tất cả những nguyên nhân trên, thì cặp đôi sẽ được chẩn đoán mắc chứng vô sinh không rõ nguyên nhân. Trường hợp này có thể chiếm từ 15 – 30% tổng số trường hợp vô sinh – hiếm muộn hiện nay. Do những sai lầm trong chẩn đoán hoặc các dấu hiệu chưa có biểu hiện rõ mà kết quả kiểm tra cũng có thể sai lệch. Các cặp đôi cần thăm khám và kiểm tra lại nhiều lần để chắc chắn về nguyên nhân trước khi tiếp hành các can thiệp điều trị cụ thể.

Cụ thể kết quả khám sức khỏe sinh sản của đôi vợ chồng có thể đạt những tiêu chuẩn sau nhưng vẫn được chẩn đoán vô sinh không rõ nguyên nhân:

• Chất lượng tinh dịch và hình dạng tinh trùng bình thường, số lượng tinh trùng ổn định.
• Người chồng không gặp vấn đề về xuất tinh hay các bệnh lý ở ống dẫn tinh.
• Tinh hoàn hoạt động bình thường, không có dấu hiệu teo hay dị dạng, mất cân đối.
• Nhu cầu sinh hoạt tình dục, ham muốn tình dục của nam giới không có dấu hiệu bất thường.
• Chu kỳ kinh nguyệt và chu kỳ rụng trứng của người vợ đều đặn.
• Ống dẫn trứng mở, không dị dạng, không viêm, không có bất thường.
• Không có bệnh ở tử cung, nội soi cho thất niêm mạc tử cung khỏe mạnh.
• Chỉ số dự trữ buồng trứng AMH được đánh giá tốt qua xét nghiệm máu và nang thứ cấp.

Vì sao xét nghiệm vô sinh không rõ nguyên nhân?

Vô sinh không rõ nguyên nhân là thuật ngữ dùng để chỉ những trường hợp chưa xác định rõ nguyên nhân tạm thời. Bởi vì thực thế vẫn có nhiều nguyên nhân gây vô sinh ở nam và nữ giới chưa phát hiện được bằng hệ thống kỹ thuật và kinh nghiệm chẩn đoán thông thường. Mặc dù bác sĩ có thể chẩn đoán được nguyên nhân vô sinh thông qua các biểu hiện lâm sàng hoặc bệnh sử của bệnh nhân, nhưng do không có dẫn chứng đánh giá hay đo lường cụ thể nên không thể khẳng định được nguyên nhân.

Ngoài ra, một số kỹ thuật chẩn đoán chuyên sâu có thể gây tổn thương cho người bệnh nên thường chỉ được áp dụng cho những trường hợp tự nguyện thử nghiệm. Những kỹ thuật xâm lấn này sẽ ảnh hưởng đến khả năng sinh sản sau này nhưng kết quả lại không đảm bảo. Đồng thời đa số chẩn đoán chuyên sâu có chi phí khá cao nên ít khi được áp dụng.

Một số nguyên nhân được ghi nhận có khả năng gây ra vô sinh không xác định rõ nguyên nhân, do triệu chứng còn mờ nhạt hoặc do bản thân vấn đề không có những biểu hiện cụ thể:

Rối loạn tuyến giáp

Tình trạng rối loạn tuyến giáp có thể là nguyên nhân nền gây vô sinh không rõ nguyên nhân. Bệnh có thể xảy ra ở nam và nữ giới trong độ tuổi sinh sản, có thể tái phát nhiều lần do thay đổi nội tiết trong từng thời kỳ. Ngoài ra những căn bệnh có tính chất tương tự như tiểu đường tuýp nhẹ, bệnh tự miễn,… cũng gây ảnh hưởng đến quá trình thụ thai.

Lạc nội mạc tử cung nhẹ

Lạc nội mạc tử cung là một trong những căn bệnh phụ khoa khá phổ biến ở phụ nữ. Bệnh có thể ảnh hưởng đến chức năng của buồng trứng, gây tắc ống dẫn trứng với những triệu chứng không rõ ràng. Tuy nhiên những ảnh hưởng của bệnh trong giai đoạn đầu thường không cụ thể nên việc xác định nữ giới có mắc bệnh hay không tương đối khó khăn. 

Lạc nội mạc tử cung có thể là nguyên nhân gây cản trở quá trình thụ tinh, nhưng hiện các chuyên gia vẫn chưa thể khẳng định kết luận này. Để chắc chắn, bệnh nhân cần được phẫu thuật nội soi để tìm hiểu cấu trúc bất thường ở lớp nội mạc tử cung. Đối với lạc nội mạc tử cung nặng dễ nhận biết hơn thông qua tình trạng rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, thời gian rụng trứng chậm hoặc muộn hơn.

Phần lớn những bệnh nhân nữ bị lạc nội mạc tử cung nặng đều được chẩn đoán tắc nghẽn ống dẫn trứng. Không cần nội soi cũng có thể nhận thấy các biểu hiện của tình trạng này, như đau bụng kéo dài, buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy…

Do tinh trùng không thích nghi với môi trường âm đạo

Một nguyên nhân khó xác định khi các cặp đôi bị vô sinh không rõ nguyên nhân, có thể nghi ngờ khả năng tinh trùng phản ứng bất hợp với môi trường âm đạo hoặc tử cung của nữ giới. Theo quy trình bình thường, tinh trùng sẽ theo đường âm đạo đi vào tử cung và sau đó, chúng sẽ thoát ra khỏi tinh dịch để tiến vào cổ tử cung. Môi trường thích nghi tốt nhất của tinh trùng có độ kiềm và axit trung bình. Nếu như độ pH ở môi trường âm đạo chênh lệch, một số tinh trùng “nhạy cảm” sẽ chết trước khi tiếp cập đến tử cung và không kết hợp được với trứng.

Ngoài ra tinh trùng còn có thể bị ức chế vận động do có kháng thể trong chất nhầy cổ tử cung. Một số giả thuyết cho rằng phần chất nhầy từ tinh dịch có những tế bào có thể tấn công tinh trùng và khiến tinh trùng mất khả năng phản ứng. Tuy nhiên khoa học cũng chưa giải thích cụ thể được trường hợp này nên đây chỉ mới là phỏng đoán ban đầu của một số nghiên cứu.

Chất lượng trứng kém hoặc tinh trùng kém

Vấn đề ở trứng: Trứng và tinh trùng là hai yếu tố quyết định sự tạo thành của hợp tử. Do đó nếu một trong hai yếu tốt này bị yếu, hoặc có gen mang bệnh thì khả năng thụ thai cũng bị giảm xuống. Thông qua các xét nghiệm thông thường không đánh giá được chất lượng trứng mà chỉ có thể xác định được trứng có rụng hay không, cùng mật độ dự trữ trong buồng trứng.

Chất lượng trứng có thể được quyết định bởi sức khỏe người phụ nữ, số lần sinh nở, tuổi tác, tình trạng bệnh lý tiềm ẩn… Thông thường sau khi tiếp nhận điều trị thụ tinh trong ống nghiệm (IVF), vì thế không có phương pháp chẩn đoán nguyên nhân này trước khi tiến hành điều trị vô sinh. 

Vấn đề ở tinh trùng: Tinh trùng kém có thể ảnh hưởng đến khả năng kết hợp với trứng để thụ tinh, và đồng thời cũng ảnh hưởng đến quá trình sinh sản. Ở những tinh trùng yếu thường không có đủ “sức bền” để tiến đến sâu vào trong tử cung để gặp trứng. Trong kết quả phân tích tinh dịch, có thể xác định được chất lượng tinh trùng, nhưng do những nam giới bị tinh trùng yếu vẫn có tỷ lệ thụ tinh thành công nên xét nghiệm không mang lại kết quả chẩn đoán chính xác.

Tương tự như chẩn đoán trứng kém ở nữ giới, tinh trùng có chất lượng kém sẽ được phát hiện trong quá trình điều trị IVF. Trong trường hợp tinh trùng có số lượng đảm bảo, tuy nhiên không kết hợp được với trứng thì do tinh trùng yếu. Vì thế vô sinh không rõ nguyên nhân có khả năng xuất phát từ vấn đề chất lượng ở trứng hoặc tinh trùng.

Do trứng không phát triển thành phôi

Điều này cho thấy mặc dù quá trình kết hợp giữa trứng và tinh trùng vẫn thành công nhưng không có kết quả hình thành tổ hợp phôi. Trường hợp này thường khó phát hiện nguyên nhân, do qua xét nghiệm có thể thấy trứng và tinh trùng đều khỏe mạnh, nhưng do phôi không thể bám vào làm tổ ở nội mạc tử cung nên không được xem là mang thai. 

Ngoài ra một số nguyên nhân vô sinh có thể đến từ quá trình chuyển đổi từ hợp tử thành phôi. Trong lúc này có thể vì nguyên nhân bất kỳ nào đó ngăn cản quá trình phát triển tự nhiên của phôi, có thể xảy ra khi phân chia tế bào. Ngoài ra những chẩn đoán vô sinh không rõ là do đâu có thể không chính xác trong những đợt xét nghiệm đầu tiên.

Bởi vì thực tế có nhiều trường hợp vô sinh trong thời gian nhất định nhưng chức năng sinh sản vẫn có thể bình thường hoạt động sau đó. Mặc dù một số nguyên nhân vẫn chưa xác định được vô sinh do đâu, việc thăm khám và chẩn đoán vô sinh vẫn đem lại những kết quả đáng tin cậy.

Tình trạng sức khỏe kém

Sức khỏe yếu, dễ bệnh tật hay cơ địa có sức đề kháng yếu có thể gây khó khăn cho hoạt động thụ thai.  Thực tế ở những phụ nữ thường bị viêm nhiễm vùng kín, hoặc mắc bệnh tự miễn toàn thân (Celiac) có tỷ lệ hiếm muộn – vô sinh cao gấp nhiều lần so với những phụ nữ khỏe mạnh. Tuy nhiên do sức khỏe không phải là yếu tố quyết định tất cả, và vì nghiên cứu này vẫn chưa chứng minh được phần đông trường hợp tương tự nên quả chưa được chứng minh.

Cần làm xét nghiệm nào để chẩn đoán vô sinh?

Trong quy trình thăm khám vô sinh, các cặp đôi sẽ trải qua nhiều đợt xét nghiệm để tìm hiểu nguyên nhân xuất phát từ người vợ hay người chồng. Nếu như vô sinh không rõ nguyên nhân, các bác sĩ sẽ hướng dẫn người bệnh điều trị bắt đầu từ phương pháp cơ bản. Vô sinh – hiếm muộn được điều trị bằng nhiều cách, theo phác đồ chữa vô sinh cơ bản bệnh nhân sẽ trải qua từng bước sau:

Cả người vợ và chồng đều cần thực hiện các thăm khám vô sinh tiêu chuẩn. Nhằm mục đích đánh giá lại lần nữa vấn đề bất thường ở cơ quan sinh sản cũng như nội tiết. 

• Đánh giá vô sinh ở nam giới: Bao gồm những bước thăm khám lâm sàng như khai thác tiền sử, khám lâm sàng, xét nghiệm tinh dịch đồ. Trong trường hợp xét nghiệm tinh dịch đồ có thể thực hiện lại sau 1 tháng mới đánh giá rõ được vấn đề ở tinh trùng.
• Đánh giá chu kỳ rụng trứng: Người bệnh cần phải trình bày bệnh sử, cũng như những rối loạn về chu kỳ kinh trước đó, thông báo với bác sĩ nếu bạn từng có thời gian mắc bệnh phụ khoa. Một số hình thức giúp đánh giá rụng trứng khác bao gồm đo thân nhiệt nền, xét nghiệm nội tiết tố hoàng thể hóa (urinary luteinizing hormone – LH), xét nghiệm nồng độ progesterone huyết tương. Phương pháp sinh thiết niêm mạc tử cung nếu cũng được thực hiện nếu cần thiết, nhưng cách này không được khuyến khích hiện nay.
• Đánh giá dự trữ buồng trứng: Mục đích để đánh giá chức năng buồng trứng, nếu như buồng trứng  bị suy giảm chức năng có thể là nguyên nhân gây vô sinh. Kết quả đánh giá không đưa ra lý do tuyệt đối gây vô sinh, nhưng đồng thời xét nghiệm có thể giúp đưa ra mối liên quan để thực hiện thụ tinh nhân tạo có hiệu quả.
• Đánh giá tử cung và ống fallop: Người bệnh sẽ được hướng dẫn chụp buồng tử cung vòi trứng có cản quang. Phương pháp này cũng giúp phát hiện sớm những bệnh lý phụ khoa như bệnh u xơ tử cung, polyp, đồng thời đo lường được kích thước buồng trứng, khả năng phát triển thành u nang và số nang buồng trứng thứ cấp.
• Nội soi ổ bụng: Thông qua nội soi ổ bụng sẽ giúp bác sĩ theo dõi được hình ảnh đại thể của tử cung – buồng trứng. Phương pháp này cũng xác định được các bất thường ở khoang phúc mạc, tình trạng lạc nội mạc tử cung và viêm dính vùng chậu. Đây có thể là những yếu tố dẫn đến tình trạng vô sinh không rõ nguyên nhân không thể xác định bằng những phương pháp khác.

Cách điều trị vô sinh không rõ nguyên nhân 

Phương pháp IUI 

IUI hay còn gọi là phương pháp bơm tinh trùng vào trứng. Quy trình thực hiện giúp rút ngắn giai đoạn tiếp cận của tinh trùng và trứng bằng cách lấy những tinh trùng khỏe mạnh nhất của người chồng để bơm trực tiếp vào buồng tử cung của người vợ. Một số cặp đôi có tư thế quan hệ chưa phù hợp khiến tinh trùng không gặp được trứng hoặc do các dị dạng ở cơ quan sinh dục khiến quá trình thụ thai không diễn ra thành công.

Phương pháp này được áp dụng cho những đôi vợ chồng vẫn có khả năng sản xuất tinh trùng và trứng khỏe mạnh. Quy trình thực hiện IUI rất đơn giản, thời gian thực hiện nhanh chóng, đồng thời mức chi phí cũng không quá cao. Đối với những đôi vợ chồng có vấn đề ở trứng, hoặc tinh trùng yếu có thể mua trứng hoặc tinh trùng từ người khác để thực hiện IUI.

Thụ tinh trong ống nghiệm

Phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm được áp dụng cho hầu hết tất cả các trường hợp vô sinh không rõ nguyên nhân. Hiện nay thụ tinh trong ống nghiệm là hình thức chữa vô sinh phổ biến và được nhiều đôi vợ chồng quan tâm khi có vấn đề về sinh sản. Trước đó cả người vợ và chồng đều được kiểm tra sức khỏe và thực hiện một số xét nghiệm. Sau đó người vợ sẽ được kích thích trứng, đến khi trứng đạt kích thước phù hợp sẽ tiến hành chọc hút để cấy ghép. 

Trứng của người vợ sẽ được thụ tinh với tinh trùng của chồng trong môi trường ống nghiệm. Sau khi quá trình thụ tinh nhân tạo hình thành phôi, phôi này sẽ được được chuyển lại vào buồng tử cung của người vợ để tiếp tục quá trình nuôi dưỡng phôi. Phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm mang lại hiệu quả khả quan, và chi phí thụ tinh tương đối cao hơn so với hình thức IUI đơn giản.

Xây dựng lối sống lành mạnh

Vô sinh không rõ nguyên nhân có thể bắt nguồn từ lối sống, sinh hoạt kém lành mạnh. Đặc biệt là những loại chất kích thích, chất gây nghiện, thức uống có cồn khi dùng nhiều sẽ ảnh hưởng tồi tệ đến cơ quan sinh sản của bạn. Ngoài ra cả hai vợ chồng bạn nên tránh thức khuya, ngủ đủ giấc và cùng nhau tham gia các hoạt động thể thao để rèn luyện sức khỏe. 

Vận động là điều kiện rất quan trọng để phòng tránh vô sinh  – hiếm muộn và cũng tham gia vào quá trình điều trị căn bệnh này. Thực tế, nhiều trường hợp hiếm muộn không cần điều trị nhưng đã thành công trong thụ thai nhờ kiên trì tập luyện. Bởi nhiều nguyên nhân gây vô sinh đến từ sự tắc nghẽn lưu thông ở cơ quan tử cung, buồng trứng, hoặc ống dẫn tinh. Các chuyên gia cũng cho rằng khi vận động thường xuyên, lưu thông máu tốt hơn và cải thiện được các vấn đề tắc nghẽn. 

Bổ sung dinh dưỡng đủ chất

Chế độ ăn uống có mối quan hệ mật thiết với chức năng làm việc của cơ quan sinh sản. Thực tế, nếu như bạn ăn uống thiếu chất thì buồng trứng và cả tinh hoàn đều không nhận được những dưỡng chất cần thiết để sản xuất trứng và tinh trùng. Ngoài ra, nếu bạn ăn không đầy đủ còn có thể gây ra tình trạng thiếu máu, điều này có thể gây cản trở hoạt động của những cơ quan này.

Để chức năng thụ thai được đảm bảo vận hành tốt, bạn nên tăng cường nhóm thực phẩm có lợi cho sức khỏe. Cụ thể bữa ăn cần có đủ nguồn đạm động vật, chất xơ từ rau xanh, vitamin từ trái cây, các khoáng chất, protein thực vật từ các loại hạt…Bằng cách này có thể giúp hệ cơ quan sản xuất trứng và tinh trùng hoạt động chất lượng hơn.

Điều trị vô sinh bằng thuốc

Điều trị vô sinh không rõ nguyên nhân bằng thuốc được thực hiện theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa sau khi bạn thăm khám và làm xét nghiệm. Thuốc uống dành cho người vợ, hoặc chồng hoặc là cả hai với mục đích bổ trợ sinh sản. Trong thời gian uống thuốc, cần tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn dùng đúng liều lượng thuốc. Nhóm thuốc này thường là thuốc kích thích phát triển trứng và rụng trứng cho phụ nữ, nếu dùng cho nam giới sẽ là thuốc giúp hỗ trợ chất lượng tinh trùng.

Kiên trì thụ thai tự nhiên

Có nhiều trường hợp được chẩn đoán vô sinh nhưng sau thời gian kết hợp bồi bổ sức khỏe, tăng cường luyện tập thể thao mà nhiều đôi vợ chồng đã thụ thai thành công. Đối với những đôi vợ chồng còn sức khỏe, còn trẻ, nếu như vô sinh không rõ nguyên nhân vẫn nên kiên trì thụ thai trước khi tìm đến những phương pháp hỗ trợ sinh sản. Đồng thời tâm lý cũng có ảnh hưởng rất quan trọng đến kết quả thụ thai của bạn. 

Ở những đôi vợ chồng có cuộc sống lạc quan, suy nghĩ tích cực, cơ thể sẽ tiết ra những hormone hỗ trợ sinh sản. Từ đó giúp hoạt động chức năng của cơ quan này vận hành hiệu quả hơn. Các cặp đôi nên cố gắng thụ thai tự nhiên trong vòng 1 năm, nếu như không thành công hãy nhờ đến các phương án can thiệp khác.

Vô sinh không rõ nguyên nhân là một rắc rối về sinh sản không hiếm gặp. Tuy nhiên các đôi vợ chồng có thể yên tâm, vì mọi trường hợp vô sinh hiếm muộn dù chưa rõ nguyên nhân cũng có cách điều trị phù hợp. Trên hết các cặp đôi nên chuẩn bị tinh thần và điều kiện kinh tế để đặt được mục đích “săn con”. Điều trị vô sinh hiếm muộn có thể mất đến hàng tháng, hàng năm, đồng thời tiêu tốn nhiều chi phí nên vợ chồng cần có sự chia sẻ để vượt qua giai đoạn này.

Bài viết liên quan: Các bài tập yoga cho người vô sinh hiếm muộn