Bệnh Phình động mạch chủ bụng

Phình động mạch chủ bụng là một trong những dạng phổ biến của phình động mạch chủ. Đây là tình trạng sức khỏe nguy hiểm và đe dọa tính mạng người bệnh nếu không được điều trị cấp cứu kip thời khi khối phình bị vỡ xuất huyết, dẫn đến tử vong. Biện pháp điều trị được áp dụng phổ biến là phẫu thuật loại bỏ phần động mạch chủ bị hư hỏng. 

Động mạch chủ bụng là động mạch lớn nhất trong cơ thể, có đường kính bình thường là khoảng 20cm. Có nhiệm vụ mang máu từ tim và đi xuống bụng, nuôi dưỡng các bộ phận, cơ quan nội tạng trong cơ thể. Khi đường kính động mạch tăng lên > 30cm thì được gọi là chứng phình động mạch chủ bụng.

Phình động mạch chủ bụng (Abdominal Aortic Aneurysm - AAA) xảy ra khi động mạch bụng bị suy yếu và phình to ra ngoài như quả bóng, có nguy cơ gây xuất huyết nghiêm trọng và đe dọa đến tính mạng. Mức độ nghiêm trọng của bệnh phụ thuộc vào kích thước và tiến triển phình.

Chứng phình động mạch chủ bụng xảy ra chủ yếu do động mạch chủ bị nhiễm trùng hoặc chấn thương. Một số trường hợp phát bệnh do liên quan đến các bệnh di truyền hiếm gặp, gây ảnh hưởng đến cấu trúc động mạch. Ước tính có khoảng 1/100 người phụ nữ và 4/100 người đàn ông > 65 tuổi mắc được chẩn đoán phình động mạch chủ bụng. Đây cũng là nguyên nhân gây tử vong xếp thứ 10 đối với nam giới > 55 tuổi.

Bệnh phình động mạch chủ bụng được phân chia làm 2 dạng chính gồm:

• Phình động mạch chủ bụng fusiform: Hay còn được gọi là chứng phình động mạch hình con thoi. Đây là dạng phổ biến nhất, xảy ra khi toàn bộ phần chu vi của động mạch đều bị phình ra ngoài.
• Phình động mạch chủ bụng saccular: Hay chứng phình động mạch dạng túi, hình cầu xảy ra khi chỉ một phần nhỏ của động mạch chủ bụng bị phình ra ngoài.

Cho đến nay, nguyên nhân gây phình động mạch chủ bụng vẫn chưa được xác định chính xác. Nhưng có nhiều yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển bệnh bao gồm:

• Xơ vữa động mạch: Đây là tình trạng tích tụ mảng bám, chất béo bên trong động mạch, gây áp lực và khiến chúng suy yếu, bị thu hẹp lại.
• Các bệnh về mạch máu: Đây là những bệnh lý khiến mạch máu bị viêm, góp phần khởi phát phình động mạch chủ bụng. Điển hình như bệnh Vasculitis (viêm mạch máu).
• Hút thuốc: Khói thuốc lá chứa nhiều hóa chất có hại làm mất protein cấu trúc trong thành động mạch, làm suy giảm sức bền của thành động mạch và khởi phát phình động mạch chủ bụng.
• Cao huyết áp: Chỉ số huyết áp tăng cao tạo áp lực lớn lên thành động mạch, khiến chúng ngày càng suy yếu và gây các triệu chứng phình động mạch chủ bụng.
• Cholesterol cao: Thói quen ăn uống và sinh hoạt không khoa học làm tăng chỉ số cholesterol. Chúng tích tụ trên thành động mạch và ngày càng suy yếu, góp phần làm tăng nguy cơ phình động mạch chủ bụng.
• Thừa cân - béo phì: Béo phì là một trong những yếu tố rủi ro hàng đầu gây phình động mạch chủ bụng.
• Tiền sử gia đình: Những người có tiền sử gia đình mắc bệnh phình động mạch chủ bụng, bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao gấp đôi so với người bình thường.
• Yếu tố di truyền: Một số bệnh di truyền gây ảnh hưởng đến các mô liên kết như Ehlers Danlos type 4, hội chứng Marfan... cũng có thể gây ra tổn thương hoặc suy yếu mạch máu. Ngoài gây phình động mạch chủ bụng, động mạch chủ ngực cũng có thể bị ảnh hưởng.
• Các yếu tố nguy cơ khác:
  • Phụ nữ lớn tuổi (thường là > 70 tuổi);
  • Đàn ông da trắng > 65 tuổi;
  • Người mắc bệnh tim mạch, bệnh động mạch ngoại vi PAD;
  • Chấn thương gây rách thành động mạch;

Triệu chứng 

Bệnh nhân phình động mạch chủ bụng gặp phải rất nhiều triệu chứng, phụ thuộc vào vị trí, kích thước và tốc độ phát triển của khối phình. Trường hợp kích thước khối phình nhỏ < 5cm thường không gây ra triệu chứng. Ngược lại, với khối phình có đường kính > 5cm sẽ gây ra triệu chứng.

Các triệu chứng điển hình của phình động mạch chủ bụng bao gồm:

• Đau nhiều vị trí như đau lưng, đau háng, đau sườn, đau chân... do áp lực của phình động mạch lên các mạch máu hoặc các dây thần kinh;
• Các triệu chứng rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, nôn ói, táo bón do ruột bị chèn ép;
• Nếu khối phình sắp vỡ hoặc đã vỡ có thể gây ra các triệu chứng đột ngột và nghiêm trọng như:
  • Đau bụng dữ dội;
  • Hoa mắt, chóng mặt;
  • Đau tức ngực, khó thở;
  • Tụt huyết áp;
  • Tim đập nhanh;
  • Ngất xỉu, sốc mất máu;

Chẩn đoán

Chứng phình động mạch chủ bụng giai đoạn đầu thường khó phát hiện vì không có triệu chứng lâm sàng, nhất là khi khối phình chưa vỡ. Đầu tiên, cần thăm khám sức khỏe, kiểm tra thể chất và kết hợp thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng trong phòng thí nghiệm.

Bao gồm:

• Siêu âm: Đây là xét nghiệm không xâm lấn, không gây đau đớn, sử dụng sóng âm thanh có tần số cao để tạo ra hình ảnh chi tiết của động mạch chủ bụng. Kỹ thuật này được đánh giá cao và áp dụng cho đa số các trường hợp mắc bệnh, cho kết quả nhanh chóng và an toàn.
• Chụp CT scan và MRI: So với siêu âm, 2 xét nghiệm này cho hình ảnh chi tiết hơn và chẩn đoán chính xác tình trạng động mạch chủ bụng. Trong đó, CT scan sử dụng tia X và công nghệ máy tính, còn MRI sử dụng từ trường và sóng vô tuyến để tạo ra hình ảnh chi tiết.
• Xét nghiệm máu: Được chỉ định thực hiện nhằm kiểm tra dấu hiệu nhiễm trùng, hỗ trợ chẩn đoán dấu hiệu khối phình bị vỡ
• Điện tâm đồ (ECG): Kỹ thuật đo điện tâm đồ cũng góp phần thực hiện chẩn đoán phình động mạch chủ bụng. Mục đích nhằm kiểm tra sự bất thường về nhịp tim, rối loạn nhịp tim - một trong những dấu hiệu của bệnh lý này.

Chứng phình động mạch chủ bụng có thể gây rách một hoặc nhiều lớp (còn được gọi là biến chứng bóc tách động mạch chủ) và vỡ phình mạch là tình trạng sức khỏe nguy hiểm, ngất xỉu, sốc mất máu. Bắt buộc phải được chăm sóc y tế ngay lập tức và có thể đe dọa đến tính mạng nếu không được cấp cứu, điều trị kịp thời.

Ngoài ra, phình động mạch chủ bụng cũng làm tăng nguy cơ phát triển các cục máu đông trong động mạch, gây vỡ và làm tắc nghẽn mạch máu. Hậu quả gây cản trở lưu lượng máu đến hai chi, ngón chân, vùng bụng, thận...

Tiên lượng cho bệnh nhân bị phình động mạch chủ bụng khá xấu, khoảng 90% trường hợp bị vỡ khối phình mất trước khi đến bệnh viện. Nhưng nếu được phẫu thuật trước khi vỡ, có đến 70% bệnh nhân sống thêm ít nhất 5 năm nữa. Riêng những trường hợp phình động mạch chủ bụng mức độ nhẹ, chưa có triệu chứng và được chăm sóc tích cực có tiên lượng tốt, kiểm soát bệnh hiệu quả.

Mục tiêu điều trị phình động mạch chủ bụng phụ thuộc vào kích thước, vị trí và tốc độ phát triển. Trường hợp khối phình nhỏ, không nhất thiết phải điều trị, chỉ cần tiếp tục theo dõi để kiểm soát tiến triển bệnh.

Riêng trường hợp khối phình lớn > 5cm, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật loại bỏ phần động mạch chủ bị tổn thương hoặc sửa chữa nội mạch. Tùy theo mức độ phức tạp của tổn thương, bệnh nhân có thể được đề nghị thực hiện các phẫu thuật sau:

• Phẫu thuật mở: Bác sĩ rạch một đường trên bụng và tiếp cận động mạch chủ bụng. Sau đó, khâu gắn liền một mảnh ghép (ống làm bằng vật liệu tổng hợp) vào vị trí phình ra của động mạch chủ bụng. Mảnh ghép này giúp ngăn ngừa biến chứng vỡ khối phình động mạch. Giai đoạn hậu phẫu, bệnh nhân được chăm sóc tích cực từ 4 - 10 ngày và phải mất đến vài tháng mới phục hồi.
• Sửa chữa nội mạch (EVAR): Đây là phẫu thuật sửa chữa phình động mạch xâm lấn tối thiểu. Được thực hiện bằng cách rạch một đường nhỏ tại háng, luồn ống thông mềm, dẻo, mỏng vào trong động mạch, tiếp cận đến vị trí khối phình động mạch dưới sự hướng dẫn của tia X. Ống thông này có chứa một stent giúp nới rộng ống nhằm cố định chỗ phình và ngăn ngừa vỡ. Bệnh nhân thường phải lưu lại bệnh viện khoảng 3 ngày, vết thương phục hồi nhanh hơn so với phẫu thuật mở.

Bất kỳ biện pháp phẫu thuật điều trị phình động mạch chủ bụng nào cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro khó lường. Phẫu thuật mở có nguy cơ biến chứng cao hơn so với phẫu thuật xâm lấn tối thiểu. Bao gồm chảy máu, đau nhức, nhiễm trùng, phản ứng sốc thuốc mê...

Song song với các can thiệp y tế do bác sĩ chỉ định. Bệnh nhân cũng được bác sĩ khuyến nghị thực hiện các biện pháp chăm sóc tích cực như thay đổi lối sống khoa học, ăn uống lành mạnh, tránh hút thuốc lá, tập thể dục điều độ, duy trì cân nặng phù hợp... Các biện pháp này giúp cải thiện sức khỏe tổng thể, kiểm soát bệnh và giảm nguy cơ phát sinh biến chứng.

Để phòng ngừa phình động mạch chủ bụng hoặc ngăn cản tình trạng này ngày càng tồi tệ hơn, hãy thực hiện các biện pháp sau:

• Cai hút thuốc lá hoặc tránh hút thuốc lá thụ động.
• Chế độ ăn uống lành mạnh, ăn nhiều rau xanh, trái cây, củ quả, ngũ cốc nguyên hạt, cá, thịt gà, các chế phẩm từ sữa ít béo...
• Tuân thủ dùng thuốc phù hợp theo chỉ định để giữ cho huyết áp và cholesterol luôn nằm trong ngưỡng cho phép.
• Tập thể dục điều độ hàng ngày, ít nhất 150 phút/ tuần giúp nâng cao sức khỏe tim mạch, thúc đẩy tuần hoàn máu.
• Kiểm soát các bệnh lý tiềm ẩn, ổn định chỉ số cholesterol hoặc huyết áp, phòng ngừa nguy cơ phình động mạch chủ bụng.
• Định kỳ thăm khám và siêu âm sàng lọc bệnh, nhất là ở những đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao như nam giới hút thuốc, lớn tuổi...

1. Tôi thường xuyên bị đau nhói ở bụng, đau lưng, đau cơ, buồn nôn, nôn ói, chóng mặt, ngất xỉu là dấu hiệu của bệnh gì?

2. Tôi cần làm những xét nghiệm nào để chẩn đoán phình động mạch chủ bụng?

3. Nguyên nhân khiến tôi bị phình động mạch chủ bụng?

4. Chứng phình động mạch chủ bụng có thể gây ra những biến chứng nào?

5. Bệnh phình động mạch chủ bụng có gây tử vong không?

6. Tình trạng bệnh của tôi có nghiêm trọng không? Có chữa khỏi được không?

7. Phương pháp điều trị phình động mạch chủ bụng tốt nhất dành cho trường hợp của tôi?

8. Những lợi ích và rủi ro có thể xảy ra khi phẫu thuật phình động mạch chủ bụng?

9. Mất bao lâu để hồi phục sức khỏe sau phẫu thuật?

10. Chi phí điều trị tốn bao nhiêu? Tôi cần làm những gì phòng ngừa tái phát trong tương lai?

Phình động mạch chủ bụng là tình trạng bệnh lý nghiêm trọng, có thể gây ra nhiều triệu chứng và biến chứng nguy hiểm khó lường, thậm chí đe dọa đến tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Do đó, trước những dấu hiệu bất thường về sức khỏe, hãy chủ động thăm khám để được chẩn đoán và áp dụng những chỉ định phù hợp.