Bệnh Rối loạn nhân cách ranh giới

Rối loạn nhân cách ranh giới là tình trạng sức khỏe tâm thần gây ảnh hưởng đến cảm xúc, suy nghĩ, hành vi và các mối quan hệ của người bệnh. Bệnh nhân thường gặp các triệu chứng gồm thay đổi tâm trạng đột ngột, bốc đồng, sợ bị bỏ rơi và bất ổn trong các mối quan hệ. Các biện pháp điều trị hiệu quả đối với chứng bệnh này như trị liệu tâm lý hoặc thuốc men. 

Rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline personality disorder – BPD) là một dạng rối loạn sức khỏe tâm thần gây ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát suy nghĩ,  cảm nhận và hành vi có tính chất lặp đi lặp lại của một người.

Bệnh nhân mắc chứng bệnh này thường có một nỗi sợ hãi tột độ về việc bị bỏ rơi, dẫn đến những hành vi bốc đồng, cáu gắt và bất ổn trong mối quan hệ. Dạng rối loạn nhân cách ranh giới đặc trưng với những cơn nóng giận, trầm cảm và lo âu, kéo dài khoảng vài tiếng hoặc vài ngày.

Chứng rối loạn nhân cách ranh giới có tỷ lệ xuất hiện từ 1.6 - 5.9% dân số. Đa số bệnh nhân thường phát triển từ thời kỳ thiếu niên (> 18 tuổi) và nặng dần theo tuổi tác. Bệnh có yếu tố gia đình, nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu có tiền sử gia đình mắc bệnh hoặc có các tình trạng sức khỏe tâm thần khác như lo lắng, trầm cảm hoặc mắc chứng rối loạn ăn uống.

Cho đến nay, nguyên nhân gây rối loạn nhân cách ranh giới vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, các chuyên gia xác nhận có nhiều nguy cơ góp phần vào sự phát triển của bệnh gồm yếu tố di truyền, môi trường và xã hội. Cụ thể như sau:

• Tiền sử bị lạm dụng và chấn thương thời thơ ấu: Theo thống kê, có khoảng 70% bệnh nhân mắc bệnh rối loạn nhân cách ranh giới đã từng bị lạm dụng tình dục, bạo hành thể chất hoặc tình cảm từ khi còn nhỏ. Chẳng hạn như thiếu tình thương gia đình, không được ở cùng bố mẹ, mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, bố mẹ sử dụng chất gây nghiện... cũng có liên quan đến căn bệnh này.
• Yếu tố di truyền: Nhiều nghiên cứu cho thấy rối loạn nhân cách ranh giới có mối liên quan mật thiết với yếu tố di truyền. Chẳng hạn như bố mẹ hoặc anh chị em ruột mắc bệnh khiến bạn có nguy cơ cao mắc căn bệnh này.
• Tổn thương cấu trúc và giảm chức năng não: Những thay đổi về cấu trúc và chức năng bên trong não, nhất là ở những vùng kiểm soát xung động và điều chỉnh cảm xúc cũng góp phần gây ra chứng rối loạn nhân cách ranh giới.

Triệu chứng 

Chứng rối loạn nhân cách ranh giới gây ảnh hưởng trực tiếp đến cách bản thân người bệnh cảm nhận, kiểm soát cảm xúc, hành vi đối với chính mình và người khác. Đặc trưng với các biểu hiện sau:

• Cảm xúc bất ổn: Bệnh nhân bị rối loạn nhân cách ranh giới thường xuyên có những cảm xúc mãnh liệt, bất ổn và không ổn định. Chẳng hạn như cáu gắt, lo lắng, sợ hãi tột độ, tức giận và rơi vào trầm cảm.
• Có cảm giác sợ bị bỏ rơi: Người mắc bệnh rối loạn nhân cách ranh giới thường không cảm thấy không thoải mái khi ở một mình. Họ luôn có cảm giác sợ hoặc như đang bị bỏ rơi, biểu hiện thông qua các biểu hiện cực đoan như tức giận hoặc ngăn không cho người thân rời đi.
• Các mối quan hệ căng thẳng: Những cảm giác khó chịu trong các mối quan hệ khiến người mắc chứng bệnh này cảm thấy gặp khó khăn trong việc giữ các mối quan hệ cá nhân lành mạnh. Vì người mắc căn bệnh này thường có xu hướng thay đổi quan điểm, cái nhìn về người khác không lý do. Hậu quả gây ảnh hưởng đến các mối quan hệ như tình cảm, hôn nhân, gia đình, tình bạn...
• Có các hành vi bốc đồng và nguy hiểm: Bắt đầu phát sinh những hành vi bốc đồng như đánh nhau, tham gia các tệ nạn xã hội, lái xe liều lĩnh, sử dụng chất gây nghiện, rối loạn ăn uống và quan hệ tình dục bừa bãi, không an toàn...
• Hoang tưởng: Trong quá trình phát bệnh, bệnh nhân thường có các giai đoạn phân ly, suy nghĩ hoang tưởng, ảo giác... Chúng được kích hoạt bởi cảm giác căng thẳng cực độ, bị bạo hành tinh thần, tình cảm hoặc bị bỏ rơi. Tuy nhiên, đa số trường hợp chỉ là tạm thời và không nghiêm trọng.
• Tự làm hại bản thân: Trong giai đoạn nặng, bệnh nhân thường có những hành vi tự làm tổn thương bản thân như cắt, rạch da hoặc suy nghĩ đến cái chết, muốn tự tử. Những hành vi và suy nghĩ này thường xảy ra sau khi bị từ chối, bỏ rơi hoặc cảm giác thất vọng về người thân, gia đình, bạn bè...

Chẩn đoán

Trên thực tế, không có biện pháp chẩn đoán cụ thể đối với căn bệnh này. Điều này khiến việc chẩn đoán rối loạn nhân cách ranh giới thường gặp nhiều khó khăn, do các triệu chứng bệnh không đặc hiệu, dễ bị nhầm lẫn với các tình trạng sức khỏe khác.

Tuy nhiên, các chuyên gia tâm thần vẫn sẽ bắt đầu việc chẩn đoán bằng cách đánh giá kỹ lưỡng các triệu chứng sức khỏe, tâm lý và khai thác tiền sử bệnh cá nhân. Chẳng hạn như

Một số tiêu chí chẩn đoán rối loạn nhân cách ranh giới bao gồm:

• Bất ổn trong các mối quan hệ giữa người bệnh và những người xung quanh, cảm xúc, hành vi, hình ảnh của bản thân...;
• Tính tình bốc đồng, có xu hướng tự hủy hoại bản thân;
• Cảm giác sợ hãi bị bỏ rơi, trống rỗng;
• Các triệu chứng rối loạn phân ly;

Bước này giúp chẩn đoán phân biệt chứng rối loạn nhân cách ranh giới với các bệnh lý khác như rối loạn lưỡng cực, rối loạn căng thẳng sau chấn thương tâm lý hoặc rối loạn trầm cảm.

Rối loạn nhân cách ranh giới là một dạng rối loạn tâm lý bất ổn gây ảnh hưởng đáng kể đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống. Chẳng hạn như những mối quan hệ gia đình, bạn bè, tình cảm, công việc, các hoạt động xã hội và gây mất mát hình ảnh của bản thân.

Những trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân có xu hướng tự gây thương tích, làm tổn thương cho bản thân hoặc tự tử. Theo thống kê, có khoảng 8 - 10% mắc bệnh rối loạn nhân cách ranh giới chết do tự sát. Ngoài ra, một số rối loạn sức khỏe tâm thần khác có thể xảy ra ở bệnh nhân bị rối loạn nhân cách ranh giới như:

• Trầm cảm (rối loạn tâm trạng 80 - 96%);
• Rối loạn lo âu (88%);
• Rối loạn ăn uống (53%);
• Rối loạn lưỡng cực (15%);
• Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) (10 - 30%);
• Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) (64%);
• Các dạng rối loạn nhân cách khác;

Tiên lượng về bệnh rối loạn nhân cách ranh giới tương đối tốt, hầu hết các triệu chứng bệnh có xu hướng giảm dần theo tuổi tác và gần như biến mất ở độ tuổi 40. Việc tích cực áp dụng biện pháp điều trị phù hợp có tác dụng kiểm soát hiệu quả các triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Điều trị bệnh rối loạn nhân cách ranh giới được xem là một thách thức của giới y học. Tuy nhiên, với những biện pháp tích cực như thuốc men, trị liệu tâm lý giúp cải thiện đáng kể các triệu chứng, giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của bệnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Trị liệu tâm lý 

Đây là phương pháp điều trị hiệu quả đối với chứng rối loạn nhân cách ranh giới. Mục tiêu điều trị nhằm cải thiện các triệu chứng tâm lý bất ổn, xử lý những nỗi sợ hãi có liên quan đến suy nghĩ, cảm xúc và hành vi bất thường.

Một số dạng trị liệu tâm lý được chỉ định áp dụng phổ biến bao gồm:

• Trị liệu hành vi - nhận thức (CBT): Hướng đến mục tiêu loại bỏ suy nghĩ và những hành vi tiêu cực, chủ động điều chỉnh thực hiện những thói quen và suy nghĩ lành mạnh.
• Liệu pháp hành vi biện chứng (DBT): Dạng trị liệu tâm lý này được nghiên cứu và phát triển cho những người mắc bệnh rối loạn nhân cách ranh giới. Chủ yếu nhằm mục đích tạo sự thoải mái cho bệnh nhân, chấp nhận thực tế về tình trạng bệnh, chấp nhận cuộc sống, suy nghĩ và hành vi của bản thân. Giảm nguy cơ hình thành các hành vi tự hủy hoại bản thân và cải thiện mức độ căng thẳng của các mối quan hệ.
• Trị liệu theo nhóm: Đây là một dạng trị liệu tâm lý được chỉ định thực hiện cho một nhóm người bệnh. Mục đích trị liệu này giúp những người mắc chứng rối loạn nhân cách ranh giới tăng cường khả năng tương tác với người khác một cách tích cực, phục hồi tâm lý và cảm xúc bình thường trong cuộc sống.
• Trị liệu chuyển giao (TFP): Hay còn được gọi là liệu pháp tâm lý động học, nhằm mục đích tạo điều kiện cho bệnh nhân hiểu được cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của người bệnh. Kết quả giúp khắc phục những khó khăn trong những mối quan hệ đang tồn tại.

Điều trị bằng thuốc

Dùng thuốc cũng là một trong những phương pháp điều trị hiệu quả cho bệnh nhân rối loạn nhân cách ranh giới. Thuốc giúp cải thiện hiệu quả và nhanh chóng các triệu chứng bất ổn.

Một số loại thuốc thường dùng như:

• Thuốc chống trầm cảm;
• Thuốc kiểm soát, ổn định tâm trạng;
• Thuốc chống loạn thần;

Việc sử dụng bất kỳ loại thuốc nào để điều trị rối loạn nhân cách ranh giới cần tuân thủ chỉ định của bác sĩ. Tuyệt đối không lạm dụng hay dùng thuốc quá liều để tránh gây bệnh nặng hơn.

Không có biện pháp phòng ngừa đặc hiệu đối với bệnh rối loạn nhân cách ranh giới. Tuy nhiên, bệnh nhân có thể tự kiểm soát triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống, đồng thời ngăn ngừa rối loạn nhân cách ranh giới bằng các biện pháp sau:

• Xây dựng các mối quan hệ và mạng lưới hỗ trợ xã hội lành mạnh, tôn trọng lẫn nhau.
• Học hỏi và trau dồi các kỹ năng nhằm kiểm soát, đối phó với các cảm xúc căng thẳng.
• Sớm phát hiện và điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần bất ổn như trầm cảm, rối loạn lo âu...
• Thường xuyên thiền chánh niệm, yoga giúp giảm căng thẳng, cải thiện khả năng điều tiết cảm xúc.
• Điều chỉnh lối sống khoa học, tập thể dục điều độ, ăn uống lành mạnh và dành nhiều thời gian nghỉ ngơi giúp giảm căng thẳng, nâng cao tâm trạng, cải thiện triệu chứng trầm cảm, lo âu...

1. Nguyên nhân gây ra các triệu chứng rối loạn nhân cách ranh giới của tôi?

2. Tình trạng bệnh rối loạn nhân cách ranh giới của tôi có nặng không?

3. Tôi cần thực hiện những biện pháp nào để chẩn đoán rối loạn nhân cách ranh giới?

4. Phương pháp điều trị nào hiệu quả nhất đối với tình trạng bệnh của tôi?

5. Tôi cần trị liệu tâm lý trong bao lâu thì khỏi?

6. Tôi có nên dùng thuốc để điều trị rối loạn nhân cách ranh giới không?

7. Các tác dụng phụ tôi có thể gặp phải khi sử dụng thuốc là gì?

8. Quá trình điều trị mất bao lâu thì khỏi?

9. Gia đình hoặc bạn bè của tôi cần làm gì để hỗ trợ điều trị rối loạn nhân cách ranh giới?

10. Bệnh của tôi có tái phát sau khi điều trị không?

Rối loạn nhân cách ranh giới là một dạng rối loạn tinh thần phức tạp, gây khó khăn trong việc chẩn đoán và điều trị. Chỉ cần được điều trị và hỗ trợ chăm sóc tích cực, đúng cách có thể giúp bệnh nhân cải thiện hiệu quả các triệu chứng, nâng cao sức khỏe, phục hồi các mối quan hệ trong thời gian ngắn.