Bàn Chân Phẳng

Bàn chân phẳng là một trong những dị tật bàn chân phổ biến ở cả trẻ em và người lớn. Dù không quá nghiêm trọng cho sức khỏe và ảnh hưởng đến tính mạng, nhưng tình trạng bàn chân bẹt vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro khó lường về xương khớp, mất cân bằng cơ thể cho người mắc dị tật này. 

Hội chứng bàn chân phẳng hay bàn chân bẹt (Pes planus/ Flat feet) là tình trạng vòm lòng bàn chân bằng phẳng và tiếp xúc gần như hoàn toàn với mặt đất. Trong khi, vòm bàn chân đóng vai trò quan trọng giúp cân bằng, chịu lực, đi đứng nhẹ nhàng và giảm thiểu mức độ phản lực từ mặt đất dội lên chân trong quá trình di chuyển.

Hầu hết trẻ sơ sinh đều có bàn chân bẹt khi vừa chào đời, đến khi 5 - 6 tuổi, trẻ sẽ có bàn chân vòm như bình thường. Tuy nhiên, do bất thường trong thai kỳ khiến bàn chân của trẻ vẫn bẹt phẳng khi trưởng thành. Tình trạng này được gọi là hội chứng bàn chân bẹt bẩm sinh (tỷ lệ 20 - 30%).

Ngoài ra, nhiều người cũng có thể mắc phải do chấn thương, tuổi tác hoặc thói quen sử dụng giày dép không đúng cách, đi chân đất.

Hội chứng bàn chân phẳng được chia làm nhiều thể khác nhau dựa vào đặc điểm, tính chất và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Bao gồm:

• Thể linh hoạt: Đây là thể bệnh phổ biến nhất. Vòm bàn chân vẫn tồn tại khi ngồi, nằm nhưng lại biến mất khi đứng do chịu ảnh hưởng từ trọng lượng cơ thể, xảy ra ở cả 2 bàn chân. Tình trạng này thường xuất hiện ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, thanh thiếu niên và ngày càng nặng hơn theo tuổi tác. Kèm theo tổn thương sưng tấy, căng rách dây chằng ở vòm bàn chân.
• Thể không linh hoạt: Người mắc thể này thường không có vòm bàn chân trong mọi trường hợp, dù đứng hoặc ngồi. Tình trạng này thường phát triển khi ở độ tuổi thiếu niên và dần nghiêm trọng hơn theo tuổi tác. Bạn sẽ khó uốn cong bàn chân lên hoặc di chuyển sang hai bên, kèm theo cảm giác đau đớn.
• Thể bàn chân phẳng bẩm sinh: Những trẻ được sinh ra với dị tật xương sên đứng dọc bẩm sinh sẽ khiến vòm bàn chân không được hình thành.
• Thể bàn chân phẳng ở người trưởng thành: Cả nam và nữ giới đều có thể mắc bệnh bàn chân bẹt, khiến vòm bàn chân sụp xuống bằng phẳng. Khác với trẻ em, bàn chân bẹt ở người lớn thường là dị tật vĩnh viễn. Càng lớn tuổi biến dạng càng trở nên tồi tệ hơn. Những người có tiền sử mắc bệnh tiểu đường, tăng huyết áp, thừa cân béo phì, viêm khớp dạng thấp... thường có nguy cơ mắc bệnh cao.

Có nhiều nguyên nhân khiến bàn chân phẳng, tùy từng đối tượng mắc phải, bao gồm:

Bàn chân phẳng ở trẻ nhỏ

Hầu hết trường hợp phát sinh hội chứng bàn chân bẹt ở trẻ nhỏ là do di truyền. Nếu bố hoặc mẹ mắc bệnh này, con của họ sẽ thừa hưởng gen bệnh và có nguy cơ mắc bệnh tương tự. Hoặc trẻ nhỏ tuổi thường xuyên có thói quen đi chân đất, mang dép hoặc giày sandal có đế cứng, bằng phẳng cũng dễ phát triển bàn chân bẹt.

Một số vấn đề khác làm tăng nguy cơ gây bàn chân bẹt ở trẻ như:

• Bại não
• Gãy xương
• Hội chứng Down
• Hội chứng Calcaneovalgus (cong quá mức xương bắp chân)
• Hội chứng Ehlers-Danlos
• Chứng khó thở
• Hội chứng liên kết cổ chân khiến xương bàn chân hợp nhất bẩm sinh
• ...

Bàn chân phẳng ở người trưởng thành

Ở người lớn, tình trạng bàn chân bẹt thường khởi phát từ các nguyên nhân sau:

• Rối loạn chức năng gân chày sau (PTTD);
• Đứt gân Achilles;
• Chấn thương giữa bàn chân (chấn thương Lisfranc), phía sau bàn chân gây gãy xương hoặc rách dây chằng bàn chân;
• Viêm khớp dạng thấp gây viêm các sụn khớp bàn chân, làm mất vòm gây bẹt bàn chân;
• Cong vẹo cột sống bất thường dễ gây bàn chân bẹt một bên;
• Hội chứng Marfan;
• Hội chứng bàn chân Charcot ở những người mắc bệnh tiểu đường;
• Người thừa cân béo phì, nhất là phụ nữ > 40 tuổi;
• Phụ nữ mang thai bị bàn chân bẹt tạm thời hoặc vĩnh viễn do tăng sản xuất nồng độ elastin (một loại protein tăng khả năng đàn hồi của da và các mô liên kết);
• Cao huyết áp;

Triệu chứng 

Hầu hết các trường hợp bị bàn chân bẹt đều ít gây ra triệu chứng. Nếu có triệu chứng thì thường là:

• Đau vùng giữa bàn chân, mức độ cơn đau càng tăng nặng khi cử động;
• Kèm theo sưng phù, đau nức dọc theo mặt trong mắt cá chân và vòm bàn chân;
• Chuột rút;
• Đau hông, lưng dưới, đầu gối khi thay đổi dáng đi;
• Hiện tượng trôi ngón chân, xảy ra khi phần trước của bàn chân và các ngón chân hướng ra bên ngoài;

Ngoài ra, triệu chứng bàn chân bẹt có thể liên quan đến nguyên nhân gây ra. Chẳng hạn như:

• Đau dọc theo mặt trong lưng bắp chân do rối loạn chức năng gân chày sau;
• Sưng bàn chân hoặc lở loét vùng da không lành ở bàn chân là những triệu chứng ở người trưởng thành bị bàn chân bẹt do tiểu đường;

Chẩn đoán

Chứng bàn chân phẳng có thể tự chẩn đoán tại nhà bằng nhiều cách như giẫm chân ướt lên giấy trắng, cát lún hoặc đặt trực tiếp ngón tay xuống giữa gan bàn chân để kiểm tra có sự tồn tại của vòm bàn chân hay không.

Để chắc chắn hơn, hãy chủ động đến bệnh viện thăm khám hoặc bố mẹ đưa trẻ bị bàn chân bẹt đến cơ sở y tế chuyên khoa kiểm tra lại chính xác. Một số thử nghiệm và kiểm tra hình ảnh giúp chẩn đoán mức độ, nguyên nhân gây bàn chân bẹt gồm:

• Chụp X quang và chụp CT: Đây là những kỹ thuật cho phép quan sát và phát hiện bất thường về góc hoặc xương bàn chân thẳng hàng. Đồng thời, giúp chẩn đoán viêm khớp - một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bàn chân bẹt.
• Siêu âm: Hình ảnh siêu âm giúp bác sĩ quan sát chi tiết các tổn thương mô mềm, chẳng hạn như đứt gân, đứt dây chằng, phát triển bàn chân bẹt.
• Chụp cộng hưởng từ MRI: Kỹ thuật chẩn đoán này phù hợp cho những người bị viêm khớp dạng thấp, chấn thương gót chân Achilles hoặc viêm gân, nhờ hình ảnh chi tiết về các tổn thương xương, mô mềm.

Dị tật bàn chân bẹt ở trẻ nhỏ thường không quá nghiêm trọng. Nhất là đối với trẻ sơ sinh, bàn chân bẹt sẽ tự động được điều chỉnh trong quá trình trưởng thành, hình thành vòm bàn chân bình thường.

Tuy nhiên, cũng có một số ít trường hợp trẻ trưởng thành nhưng bàn chân không hình thành vòm. Dị tật này làm thay đổi cấu trúc xương và cơ chế sinh học của cột sống thắt lưng, chi dưới. Gây tổn hại nghiêm trọng đến chức năng hệ thần kinh cột sống, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ, đau nhức, cử động khó khăn, dễ chấn thương và lệch trục cột sống, thay đổi dáng đi...

Đối với người trưởng thành, bàn chân bẹt nếu không được điều trị có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý xương khớp như:

• Viêm khớp
• Mọc gai xương
• Thoái hóa khớp gối
• Nẹp ống chân
• Các vấn đề về sức khỏe thể chất và tinh thần khác như trẻ chậm phát triển...

Thông thường, bàn chân bẹt ở trẻ em thường không nghiêm trọng, có khả năng tự điều chỉnh, trong khi bàn chân bẹt ở người lớn thường có xu hướng tồn tại vĩnh viễn và không hồi phục. Do đó, để tránh các biến chứng khó lường của bàn chân bẹt, hãy chủ động thăm khám sớm để được chẩn đoán và điều trị, phục hồi chức năng bàn chân hiệu quả.

Điều trị bàn chân phẳng càng sớm, tỷ lệ thành công càng cao, đặc biệt đối với trẻ nhỏ. Có 2 phương pháp điều trị chính gồm trị liệu không phẫu thuật và phẫu thuật.

Trị liệu không phẫu thuật

Đây là phương pháp được ưu tiên điều trị hỗ trợ phục hồi bàn chân bẹt hiệu quả cho cả trẻ em và người lớn.

Điều trị cho trẻ em

Điều trị bàn chân phẳng thường không cần thiết đối với trẻ em < 5 tuổi. Vì đa số trẻ sẽ hình thành bàn chân bẹt khi trưởng thành. Tuy nhiên, bác sĩ vẫn khuyến cáo nên thực hiện một số biện pháp trị liệu không phẫu thuật cho trẻ từ 2 - 7 tuổi để giúp hỗ trợ điều chỉnh bàn chân bẹt:

• Cho trẻ đi chân trần: Phương pháp này được các chuyên gia khuyến khích thực hiện cho trẻ từ 4 - 6 tuổi. Khi trẻ đi chân trần trên các địa hình khác nhau, giúp tạo điều kiện cho vòm chân phát triển bình thường.
• Sử dụng đế giày chỉnh hình: Miếng lót giày chỉnh hình giúp hỗ trợ vòm bàn chân bẹt, hoạt động bằng cách sắp xếp cấu trúc xương vào đúng vị trí, nâng cao vòm bàn chân và đảo ngược xương gót chân. Nhờ đó, giúp giảm bớt áp lực, co thắt cơ bắp, dây chằng, đem lại sự thoải mái cho người bệnh.

Điều trị ở người lớn

Các biện pháp trị liệu không phẫu thuật dành cho người lớn bị bàn chân phẳng bao gồm:

• Dùng thuốc: Cân nhắc sử dụng thuốc chống viêm không steroi (NSAID) hoặc corticosteroid giúp cải thiện cơn đau, sưng viêm xương khớp.
• Các bài tập cải thiện: Một số bài tập giúp cải thiện độ cong, sức mạnh và tính linh hoạt của vòm bàn chân như:
  • Các bài tập thể dục dụng cụ chân như nhặt viên bi, sắp xếp đồ vật hoặc viết số bằng ngón chân;
  • Một số bài tập kéo giãn cơ bắp và gân Achilles giúp cải thiện tình trạng sụp vòm bàn chân như:
    • Cúi người chạm ngón chân;
    • Nằm ngửa và nâng chân lên cao;
    • Căng gân kheo khi đứng;
    • Nâng bắp chân, ngón chân;
  • Tư thế yoga úp mặt hỗ trợ kéo giãn và nâng cao sức mạnh các cơ bắp chân;
  • Massage trị liệu bằng quả bóng lăn dưới lòng bàn chân, giúp cải thiện tính linh hoạt của vòm bàn chân và giảm đau nhức;

Can thiệp ngoại khoa

Những trường hợp bàn chân bẹt nghiêm trọng, gây biến chứng đau nhức nghiêm trọng sẽ được chỉ định phẫu thuật. Tuy nhiên, phương pháp này còn được cân nhắc dựa trên tuổi tác, thể trạng sức khỏe, các triệu chứng và mức độ biến dạng cấu trúc xương khớp, cột sống.

Đối với trẻ em dưới 8 tuổi bị bàn chân bẹt bẩm sinh thường không được chỉ định phẫu thuật, vì đây là giai đoạn cấu trúc xương vẫn còn đang phát triển.

Có 2 kỹ thuật phẫu thuật điều trị bàn chân bẹt chính gồm:

• Phẫu thuật tái tạo vòm bàn chân: Nhằm định vị các gân và hợp nhất một số khớp liên quan để tạo hình vòm bàn chân bình thường.
• Phẫu thuật cấy ghép: Được thực hiện bằng cách cấy ghép vật liệu kim loại vào mu bàn chân để hỗ trợ điều chỉnh bàn chân bẹt.

Rất ít trường hợp bàn chân bẹt phải phẫu thuật. Vì phương pháp này tiềm ẩn nhiều rủi ro biến chứng, mất nhiều thời gian để hồi phục và tốn kém. Nên chỉ những trường hợp bàn chân bẹt kèm theo chấn thương cấp tính, đứt gân, dây chằng mới được chỉ định phẫu thuật.

Hầu hết trường hợp bàn chân bẹt là do di truyền nên không có biện pháp phòng ngừa. Tuy nhiên, bạn có thể giảm nguy cơ tiến triển nặng của bệnh và triệu chứng liên quan bằng các biện pháp dự phòng như:

• Mang giày vừa vặn, tránh mang giày chật, giày cao gót hoặc những loại giày có phần mũi nhỏ.
• Sử dụng miếng lót giày hỗ trợ chỉnh hình vòm châm (nếu cần).
• Xây dựng chế độ ăn uống khoa học, sử dụng thực phẩm lành mạnh, hỗ trợ giảm cân, phòng ngừa béo phì, giảm áp lực lên bàn chân, giảm nguy cơ gây bàn chân bẹt.
• Thực hiện các bài tập nâng cao sức mạnh cơ bắp, kéo giãn gân kheo chuyên sâu giúp giảm bớt mức độ nghiêm trọng bàn chân bẹt, thậm chí đẩy lùi tình trạng bàn chân bẹt.

1. Tại sao tôi/ con tôi mắc bệnh bàn chân phẳng?

2. Bàn chân phẳng gây ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe và đời sống sinh hoat của tôi?

3. Tôi cần làm những xét nghiệm nào để chẩn đoán bàn chân phẳng?

4. Bàn chân phẳng có chữa khỏi được không?

5. Điều trị sẽ xảy ra nếu tôi không điều trị bàn chân phẳng?

6. Con tôi bị bàn chân phẳng bẩm sinh có cần điều trị không?

7. Phương pháp điều trị tốt nhất dành cho trường hợp bàn chân phẳng của tôi/ con tôi?

8. Các bài tập hỗ trợ trị liệu phục hồi bàn chân phẳng tôi nên thực hiện?

9. Tôi có nên phẫu thuật bàn chân phẳng không?

10. Tôi nên thực hiện phẫu thuật nào tốt nhất? Chi phí và quy trình ra sao?

Bàn chân bẹt với vòm bàn chân phẳng ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe, gây ra nhiều vấn đề về xương khớp, cột sống và thay đổi ngoại hình. Do đó, các chuyên gia khuyến cáo bất kỳ đối tượng nào bị bàn chân bẹt cũng nên thăm khám chuyên khoa để được chẩn đoán và tư vấn điều trị kịp thời bằng các biện pháp phù hợp.